پرورش هوش اخلاقی - همدلی

در حقیقت بسیاری از فرزندان ما بزرگ میشوند  اما اندکی از انها بلوغ و پختگی را تجربه میکنند. بسیاری از فرزندان ما در مدرسه رسمی "دانش آموخته" میشوند اما اندکی از آنها در مدرسه زندگی "فرهیخته" میشوند. بسیاری از فرزندان ما "مراحل رشد ذهنی"  را بسرعت طی میکنند اما اندکی از آنها موفق به به طی کردن "مراحل رشد اخلاقی" میشوند.بسیاری از فرزندان ما مهارت های حل مساله را در "مدرسه" یاد میگیرند اما اندکی از آنها توان حل مشکلات خود را در "زندگی" دارند.

تقویت هوش اخلاقی کودکان بهترین فرصت برای قرار دادن فرزندانمان در مسیردرست است تا آنها بتوانند علاوه بر درست فکر کردن درست هم عمل کنند.

هوش اخلاقی توان تشخیص درست از نادرست است.یعنی داشتن اعتقادات اخلاقی محکم و عمل کردن بر طبق آنها بگونه ای که شخص رفتاری درست و محترمانه داشته باشد.

خوشبختانه هوش اخلاقی اکتسابی است و میتوانید از هنگامی که کودکتان یکی دوساله است آن را در او پرورش دهید.اگرچه در ان سن کودکتان توانایی شناخت وبررسی استدلال های اخلاقی پیچیده را ندارد اما در همان سن است که مبانی عادت های اخلاقی همچون خویشتنداری – باانصاف بودن –  احترام گذاشتن – مشارکت و همدلی یاد گرفته میشود.

اگرچه هوش اخلاقی یاد گرفتنی است اما دستیابی به آن قطعی نیست . هوش اخلاقی را باید اگاهانه تقویت کرد و خود سرمشق آن بود و از آنجا که شما اولین و مهم ترین آموزگار اخلاق فرزندتان هستید کسی بهتر از شما نمیتواند الهام بخش این نیکخویی های اصلی و مهم باشد.

هوش اخلاقی شامل هفت نیکخویی اصلی است:همدلی-وجدان-خویشتنداری –احترام-مهربانی-بردباری و انصاف که به کودکتان کمک میکند هنگام مواجه با فشار ها و چالش های اخلاقی گریزناپذیر در زندگی از آنها عبور کند.

متنی که خوندید از کتاب "کلیدهای پرورش هوش اخلاقی در کودکان و نوجوانان" نوشته ی دکتر میشل بربا و ترجمه ی فرناز فرود هست که در حال حاضر مشغول مطالعه اش هستم و قصد دارم چکیده ای از هر بخش رو اینجا بذارم.تو این پست در مورد عاطفه ی همدلی صحبت میخونیم که در ادامه ی مطلب میاد.

همدلی نخستین نیکخویی اساسی هوش اخلاقی  توان درک و احساس علایق و نگرانی های دیگری است. همدلی عاطفه ی قدرتمندی است که جلوی رفتار خشن و بی رحمانه را میگیرد و ما را تشویق میکند که با مهربانی با دیگران رفتار کنیم.

همدلی انسان بودن متمدن بودن  و اخلاقیات تقویت میکند. همدلی عاطفه ایست که کودک را متوجه گرفتاری و انسان دیگری میکند و وجدانش را برمی انگیزد.همدلی کودکان را بردبار و دلسوز میکند.آنها را نسبت به نیاز های دیگران فهیم می سازد. و به آنها کمک میکند تا آنقدر علاقه و توجه داشته باشند که به افراد گرفتار یا رنج دیده یاری برسانند.کودکی که همدلی را می آموزد بسیار فهمیده تر و مهربان تر خواهد بود و معمولا در مدیریت خشم ماهرتر است.

اگرچه کودکان با توان همدلی بدنیا می آیند باید این توان را بدرستی در آنها تقویت  کرد وگرنه به همان صورت رشد نایافته باقی میماند.

پنج عامل که برای همدلی مهلک هستند:

1- در دسترس نبودن والدین از نظر عاطفی: والدینی در پرورش همدلی در کودکانشان از همه موفق ترهستند که هردو در زندگی فرزندشان فعالانه شرکت دارند و از نظر عاطفی در دسترس هستند .در دسترس بودن عاطفی والدین به چند دلیل رو به کاهش است از جمله بیماری مرگ اشتغال خستگی و طلاق. علت هر چه باشد لحظات بسیار مهم پرورش همدلی از دست میرود.

2-غیبت پدران حمایتگر: پدرانی که در زندگی فرزندشان شرکت دارند در پرورش کودکان همدل سهم بسزایی دارند و این ربطی به سطح و درجه ی همدلی پدر ندارد.

3-رگبار تصاویر خشن: رفتار معمولا از طریق تقلید از تجربه های مشاهده شده یاد گرفته میشود پس هرچه بچه ها نمونه های پر محبت تری را ببینند احتمال اینکه چنین رفتاری را تقلید کنند بیشتر خواهد بود و برعکس. تماشای خشونت میتواند کودکان را نسبت به همدلی بی اعتنا کند زیرا احتمال اینکه کودک در صورت وقوع خشونت در حمایت از قربانیان اقدام کند کاهش می یابد.

4-پسران باید احساساتشان را پنهان کنند:معمولا به پسر ها گفته میشود که درد عاطفی شان را پنهان کنند. با در نظر گرفتن اینکه یک عامل بسیار مهم در پرورش توان احساس داشتن به دیگران در کودک این است که او بتواند به خوبی احساسات خود را درک و ابراز کند به سادگی میتوان دید که برخورد والدین با ابراز عاطفی پسرشان میتواند رشد همدلی را پسر را با مانع روبرو کند. در واقع پسران می آموزند تنها عاطفه ای را که می توانند آزادانه در اجتماع ابراز کنند خشم است و بقیه احساسات باید فرو خورده شوند در نتیجه ضمن اینکه خشم آنها به تدریج شدت می یابد توان همدلی انها کاهش می یابد.

5-بد رفتاری در گهواره: در نتیجه ی فشار های پی در پی – بدرفتاری- بی اعتنایی و ضربه عاطفی  در سی و شش ماه نخست زندگی احتمال اسیب دیدگی همدلی وجود دارد.اگر نیاز های عاطفی خرد سالان  برآورده نشود شاید هرگز متوجه نشوند که لازم است نسبت به نیازهای عاطفی دیگران حساس یا نگران باشند.

سه گام پرورش همدلی

گام اول: هشیاری و واژگان  احساسی را پرورش دهید

گام دوم: حساسیت به احساسات دیگران را تقویت کنید

گام سوم: همدلی با دیدگاه شخص دیگر را رشد دهید

 گام اول: هشیاری و واژگان  احساسی را پرورش دهید:

کودکان به آموزشی نیاز دارند که هوش عاطفی قوی تری را برایشان فراهم بیاورد یعنی واژگان کافی برای بیان احساسات گوناگان را بیاموزند سپس تشویق شوند از آن واژگان استفاده کنند.پس از آنکه کودکان از نظر عاطفی با سواد تر شوند و بتوانند احساسهای خود را بفهمند, همدلی آنها رشد خواهد یافت, زیرا در درک و احساس علایق و نیازهای دیگران بسیار بسیار تواناتر خواهند بود. کودکانی که همدل ترند معمولا سواد عاطفی بیشتری دارند .به عبارت دیگر این کودکان میفهمند چگونه حالات عاطفی خود و دیگران را تشخیص دهند و بیان کنند.

چهار پیشنهاد برای آنکه به کودکان کمک کنیم تا واژگان عاطفی گسترده تری یاد بگیرند

1-سوال های احساسی بپرسید:

برای نمونه:"انگار دوستت واقعا [ غمگین ,عصبانی,ناراحت] است.به نظر تو چه چیزی ناراحتش کرده است؟" پس از اینکه فرزندتان با کلمات احساسی آشنا شد مرتب از او بپرسید "چه احساسی داری؟" یا "به نظر تو او چه احساسی دارد؟"

2-الفبای احساسی تان را بگویید:

الفبا را با یکدیگر تکرار کنید. برای هر یک از حروف الفبا کلمه ای احساسی را که با آن حرف شروع میشود را را پیدا کنید.برای مثال آ مثل آرام, ب مثل بی حوصله, پ مثل پر توجه...

3-هنگام غذا خوردن با احساس باشید:

دست کم هفته ای یک بار ضمن غذا خوردن در باره احساسهایی که هر یک از افراد خانواده داشته اند حرف بزنید.میتوانید هر احساسی مثل" سرفراز" را در نظر بگیرید و بپرسید:" سرفرازترین لحظه تان طی هفته گذشته چه بوده است؟"و سپس هر کس به نوبت تجربه اش را بیان میکند:"این هفته وقتی احساس سرفرازی کردم که ..."

4-کارت های احساس درست کنید:

با مقوا کارت هایی درست کنید و روی هر کدام اسامی متداول عواطف را بنویسید.با چند نام شروع کنید و پس از آنکه این کلمات را یاد گرفته شدند , به تدریج به آنها اضافه کنید.برای کودکان بسیار خرد سال شش عاطفه بنیادی را که عبارتند از شادی,غم, خشم,تعجب,ترس و نفرت درنظر بگیرید.سپس به کودکتان کمک کنید تا عکس هایی را در مجله یا برنامه های یارانه ای پیدا کند  که نشانگر آن عواطف باشد.ان عکس را به کارت مربوط بچسبانید.سپس هر کارت عکس دار را به کودکتان نشان دهید و از او بخواهید آن احساس را حدس بزند.یا میتوانید یک عاطفه را نلام ببرید و از کودک بپرسید چه نشانه هایی در چهره , بدن و رفتار نشانگر این عاطفه است...

 گام دوم: حساسیت به احساسات دیگران را تقویت کنید

شش راه ساده برای تقویت حساسیت کودک

1-از رفتارهای پر مهر و با احساس تعریف کنید.

مثلا:"به به ! چقدر با خواهر کوچولویت ملایم هستی .چقدر نرم او را نوازش میکنی.چقدر خوشحالم که اینقدر مهربانی."

2-تاثیر حساس بودن را نشان دهید.

مثلا:" عزیزم مادربزرگت خیلی خوشحال بود که به او تلفن زدی و از هدیه اش تشکر کردی." "ثریا وقتی اسب بازی هایت را با رایان سهیم شدی دیدی چه لبخندی زد؟"

3-توجه او را به نشانه های احساسی غیر کلامی جلب کنید.

مثلا: "وقتی با مادر بزرگت حرف میزدی به حالت چهره اش توجه کردی ؟به نظر من او گیج بود.شاید گوشش سنگین شده باشد.چطور است موقع صحبت کردن با او بلندتر حرف بزنی؟" " وقتی امروز با مگان بازی میکردی صورتش را دیدی ؟ اخم کرده بود و نگران به نظر میرسید .شاید بهتر است از او احوالپرسی کنی."

4-اغلب از او بپرسید"او چه احساسی دارد؟"

هر فرصتی که پیش آید و با استفاده از موقعیت های شخصیت های داستانهای کتابها, تلویزیون,فیلم و یا زندگی واقعی از او بپرسید :"به نظر تو مادری که میداند دختر کوچولویش جایزه را برده است چه احساسی دارد؟", " طوفان بیشتر شهر جورجیا را خراب کرده است.شهر را اینجا در نقشه میبینی؟به نظر تو مردم انجا چه احساسی دارند؟","به نظر تو پدرت با شنیدن خبر بیماری مادرش چه احساسی پیدا کرد؟"

5-از فرمول "احساسها + نیازها" استفاده کنید.

در فرصت هایی که پیش می آید توجه فرزندتان را به احساسات دیگران جلب کنید و از او بخواهید که حدس بزند برای بهتر شدن حالشان به چه چیز نیاز دارند.

والد:"به آن دختری که در زمین بازی گریه میکند نگاه کن. به نظر تو چه احساسی دارد؟"

کودک:"فکر میکنم غمگین باشد."

والد:"به نظر تو به چه چیزی نیاز دارد تا حالش بهتر شود؟"

کودک:"شاید لازم باشد که کسی او را در آغوشش بکشد چون زانویش زخمی شده است."

6-درباره احساسات خود صحبت کنید.

مثلا: "خیلی هیجان دارم! رایانه جدیدم امروز بدستم میرسد.", "خیلی خسته ام دیشب تا صبح یک سگ واق واق میکرد و نگذاشت بخوابم."

گام سوم: همدلی با دیدگاه شخص دیگر را رشد دهید

اگر کودک را تشویق کنیم تا تجسم کند که شخص دیگر چه احساسی دارد یا خودش را جای او بگذارد همدلی او به خوبی پرورش می یابد.

سه راه ساده برای افزایش نقش بازی کودکان

1-جایتان را عوض کنید تا طرف مقابل را حس کنید: دفعه ی بعد که بین دو فرزند شما یا فرزندتان و دوستش و یا حتی بین شما و فرزندتان اختلافی پیش آمد از هر طرف بخواهید که دست نکه دارد و فکر کند که اگر جای طرف دیگر بود چه احساسی داشت.سپس از هر کدام بخواهید که از دیدگاه طرف مقابل درباره ی مشکل حرف بزند:"شخص دیگر چه میگوید وچه میکند؟"

2-پا در کفش من کن: یک وضعیت واقعی که نگرانتان میکند انتخاب کنید و از فرزندتان بخواهید کفش هایتان را بپوشد و آن وضعیت را از دیدگاه شما شرح دهد.

3-تجسم کنید شخص دیگر چه احساسی دارد: پرسیدن مدام اینکه :"تو اگر جای ... بودی چه احساسی داشتی؟"به کودکان کمک میکند نیاز ها و احساس های دیگران را درک کنند.

سه گام مهم:

گام اول- هربار که فرزندمان از روی نامهربانی  رفتار میکند به او هشدار دهید.این فرصتی است برای اینکه او را به احساس های دیگران حساس کنید و او را نسبت به تاثیر مخرب بی توجهی به دیگران آگاه کنید.مثلا: "مسخره کردن جک و اینکه داد بزنی و بگویی او حتی بادکنک بازی هم بلد نیست , خیلی بی رحمی بود.", " این خیلی بی ملاحظگی بود که به جک گفتی ....."

گام دوم- اکنون که برای رفتار ناشی از بی عاطفگی هشدار داده اید, به فرزندتان کمک کنید تا بفهمد چرا ان عمل  غیر قابل قبول است در ابتدا از کودک سوال هایی بپرسیم که او را به فکر وادارد که اگر با خود او چنین رفتارهایی میشد چه احساسی پیدا میکرد : " لوکاس اگر جک جلوی همه داد بکشد و بگوید تو بلد نیستی توپ بزنی , چه احساسی داشتی؟", "دوست داری با تو چنین رفتاری شود؟"

گام سوم- به زبان ساده شرح دهید از چه چیز آن رفتار خوشتان نیامد و نسبت به کار های فاقد حس همدردی چه احساسی دارید: "وقتی با این لحن با من حرف میزنی ناراحت میشوم .رفتارت بی توجه  و اهانت آمیز است.از تو توقع دارم که با احترام با آدم ها رفتار کنی."